Na uboczu – cmentarz żydowski w Białej
W poszukiwaniu zaginionej menory
Biała, Województwo Opolskie
Strona gminy Biała:
http://www.biala.gmina.pl/230/544/informator-gminny.html
Kirkut w Białej uchodzi za największy (ok. 0,5 hektara) i najstarszy cmentarz żydowski na Opolszczyźnie. Uwagę przyciąga jego niezwykłe położenie: nie na terenie płaskim, ale na stromym stoku wzgórza, na którym leży Biała, dawniej poza granicami miasta, dzisiaj w obrębie miasta, choć na jego obrzeżu.
Zatrzymanie się w Białej przed wjazdem do miasta pozwala w ciągu pół godziny obejść kilka niezwykłych miejsc: kirkut, park z dwoma przedwojennymi pomnikami, rynek z dwiema XVIII-wiecznymi figurami, przyległym kościołem i średniowieczną basztą obronną.
Opis historyczny
Żydzi osiedlali się w Białej (niem. Zűlc) już od wieku XIV, nazywając ją z czasem „miejscem sprawiedliwych“. Dzięki dekretowi cesarza Rudolfa, który zapewniał Żydom korzystne warunki życia w Białej, ich populacja szybko rosła: na początku wieku XIX liczba ludności wyznania mojżeszowego przekroczyła w Białej liczbę chrześcijan, potem zaczęła gwałtownie spadać. Cmentarz na tzw. Kopcu (zwanym także Żydowską Górką) pochodzi z lat 20. wieku XVII (najstarsza zachowana do dzisiaj macewa nosi datę 5382 r. „według małego rachunku“, tj. 1621/22).
Szacuje się, że na stoku Kopca pochowano ok. 3 tysięcy Żydów, do dzisiaj zachowało się jednak tylko ok. 900 nagrobków (w tym ok. 600 z wieku XIX). Ostatni pochówek miał tu miejsce w r. 1938, kiedy w Białej mieszkało już tylko kilka rodzin żydowskich (sama gmina została rozwiązana w r. 1914).
Kirkut w Białej leży w niezwykłym miejscu styku kilku kultur. Tuż przy cmentarzu Żydów stoi pomnik Friedricha Ludwiga Jahna, „ojca gimnastyki sportowej”, którego idee zostały wykorzystane w nazistowskim systemie edukacji, nieopodal zaś stoi pomnik ofiar obu wojen światowych z wyrytymi w kamieniu niemieckimi, śląskimi i polskimi nazwiskami poległych mieszkańców tej ziemi. Miejsce to, symboliczne dla losów Śląska, jest warte większego nagłośnienia i częstszych odwiedzin.
Wojciech, 64 lata
Współczesność
Po wojnie kirkut w Białej przez wiele lat niszczał. Nie zachowało się ogrodzenie, legł w gruzach dom przedpogrzebowy (tahara), dom grabarza, z bramy wjazdowej ocalał kikut z napisem w języku hebrajskim. Brak ogrodzenia sprzyjał postępującej dewastacji cmentarza. Dopiero w r. 2002 staraniem młodzieży niemieckiej, izraelskiej i polskiej, działającej w ramach akcji „Antyschematy“, oczyszczono teren z chaszczy i umocniono szereg macew.
Dziś jednak cmentarz – mimo dobrej informacji internetowej i oznakowaniu drogi na kirkut – wygląda na zaniedbany i zapomniany, a macewy porasta mech utrudniający odczytanie napisów. Latem z powodu bujnie rosnącej tu zieleni macewy są ledwo widoczne, dlatego korzystniej jest odwiedzać to miejsce wczesną wiosną lub późną jesienią.
50.381944 17.653333
Gryf poleca
Jsem toulavý Gryf, napůl polský orel, napůl český lev. Jsem toulavý Gryf, napůl polský orel, napůl český lev. Jsem toulavý Gryf, napůl polský orel, napůl český lev. Jsem toulavý Gryf, napůl polský orel, napůl český lev. Jsem toulavý Gryf, napůl polský orel, napůl český lev. Jsem toulavý Gryf, napůl polský orel, napůl český lev.
